DÖRT PARMAKLILAR NEREDE?

Güzel Türkistan sana ne oldu?
Seher çağında güllerin soldu
Çemenler berbad, kuşlarda feryad
Hepsi bir mahzun olmaz mi dilşad.
Bilmem niçin kuşlar ötmez bahçelerinde?

            Doğu Türkistan adında bir ülke vardır, bilir misiniz? Duymuşluğunuz var mıdır? Belki Mısır yada Filistin kadar bilmezsiniz, anlatayım size neresidir Doğu Türkistan diye…

Kocaman bir ülkedir burası, 1.828.418 km² dir. 600 bin kilometre karesi çöldür, 91 bin kilometrekaresi ormandır. Batıda Pamir Platosu’ndan Çin’e kadar uzanan Tanrı Dağları; Doğu Türkistan’ı Tarım Havzası ve Çungarya Havzası, olarak ikiye ayrılır. Tanrı Dağlarının yüksekliği 4.000 metre civarındadır. Bu dağların en yüksek tepesi olan Han Tanrı Tepesi’nin yüksekliği, 7.439 metreye ulaşır. Bu dağların eteklerinde oldukça müsait otlaklar, hayvancılığa elverişlidir.

Tarih boyunca Türklerin yerleştiği bir alan olan Doğu Türkistan;  Çin, Tibet, Moğol ve Türklerin mücadele alanı olmuştur. Büyük Hun kağanlığından bu tarafa Türklerin vatanı olan Doğu Türkistan emperyalist Çin’in daima sömürü hedefinde olmuş, 1750 den itibaren Türk Moğol İmparatorluğunun bitmesiyle bu amacına ulaşmıştır. Çeşitli dönemlerde (kırk civarındadır) çıkartılan isyanlar, Çin yönetiminin her zaman başını ağrıtmış, isyanları bastırmak için insanlık dışı uygulamalara başvurmak Çin devletinin adeta alışkanlığı olmuştur.

1949 yılına kadar halkının %90 ı Uygur Türkü olan bu iç Asya ülkesi, Uygur Türkçe’sinde Şarki Türkistan adıyla anılır. Kızıl Çin tarafından işgal edildiği günden bu güne kadar sistematik bir biçimde burada yaşayan Türk nüfus asimile edilmeye çalışılmış, halk baskı ve zulümle sindirilmek istenmiştir. Öyle ki; Türk erkekleri zorla çalışma kamplarına gönderilirken, Türk nüfus özellikle Çin’in iç bölgelerine sürülmüş, Han Çinlileri Doğu Türkistan’a yerleştirilerek Türkler lehine olan demografik yapının değişmesi devlet politikası olmuştur. Çünkü Çin devletinin korkusu Türklerdir! Eğer Doğu Türkistan’da çığ kopar, bağımsızlık ateşi yanarsa o vakit Çin diye bir devletin kalmayacağını çok iyi biliyorlar! Çin Komünist partisinin başındaki birkaç mutlu azgın azınlık Çin devletinin yıkılması ile 1949 dan beri sürdürdükleri zulüm ve işkencenin hesabının sorulacağını çok iyi bilmektedir.

İşgal edildiği 1949 yılından bu tarafa Doğu Türkistan’da yaşanan insanlık ayıbı daha önceleri faşist Çin yönetiminin baskısından kaçarak kurtulanların anlatımları ile biliniyordu. Ancak 1990 lı yılların sonundan itibaren Hitler’in ruhuna rahmet okutan Çin faşizmi ve işkencesi artık daha net bir biçimde görülmekte, kör, sağır, dilsiz dünya kamuoyu Doğu Türkistan’da yaşananları daha iyi görebilmektedir. Gerçekten Doğu Türkistan konusu ortaya çıkınca dünya kamuoyu üç maymunu oynamaktadır. Nedeni çok basittir aslında; çıkar ilişkisi! Bu gün dünyada medeni(!) olduğunu söyleyen bütün devletler ve uluslar arası örgütler faşist Çin yönetiminin Doğu Türkistan’da yaptığı zulmü gayet net görmelerine rağmen ses çıkarmamaktadırlar.

Kimsenin acısını bir başkasının çektiği acı ile kıyaslayacak değilim. Ancak bu gün yaşananları gördükçe daha iyi anlıyorum ki medeni(!) dünya için sömürülecek halkların haklarına egemen devletlerin tecavüzleri hiç önemli değildir. Çünkü dünya güçlüden yana, güçlünün yanındadır. Hele hele mesele ABD, Rusya, İsrail, Çin, Fransa, Almanya olunca dünya kör, dünya sağır, dünya dilsiz olmaktadır! İsrail Filistin’i bombalarken BM’den tek bir kınama metni çıkmaz, ABD Irak’ta 1,5 milyon insanı katlederken bırakın kınama metnini ağzını açan olmaz, Fransa Ruanda’da 800 bin kişinin ölümünden sorumlu olur kimse bu nedir diye sormaz. Rusya Çeçenistan’ı yerle yeksan eder, kimse bu ne haldir demez!

Örnekler burada sayfalara sığmayacak kadar çok. Dediğim gibi, kimsenin acısını bir başkasının ki ile kıyaslayacak değilim. Ancak; Doğu Türkistan’da sistematik bir biçimde katliamlar yaşanırken (En son aldığım bilgi, oruç tuttuğu için 18 Müslüman Uygur Türkü katledilmiş, Allah rahmet eylesin.) keyfi tutuklamalar, keyfi sürgünler, keyfi kürtajlar yapılırken, Müslüman Uygur kızları ÇKP emri ile tecavüze uğrarken, Müslüman Uygur erkekleri çalışma kampı adı altında toplama kamplarına kapatılıp akibetleri meçhul olurken dünyanın bu kadar sessiz kalması, olayları görmemesi, feryatları duymaması ancak ve ancak kendisine medeni(!) diyen devletlerin iki yüzlülüğünden kaynaklanmaktadır.

Hatırlarsınız, İsrail devleti Filistin’i bombalarken bir kınama metni hazırlanıyor, BM Güvenlik Konseyinin önüne geliyor. Hayret ki; öneriye kabul oyu vereceği sanılan Çin temsilcisi çekimser kalıyor, öneri ABD’nin vetosu ile akamete uğruyor. Tam bu esnada bir bakıyoruz 110 yıllık Uygur lisesi hiçbir gerekçe gösterilmeden ÇKP emri ile kapatılıyor! Medeni(!) dünyadan tık tok! Faşist Çin devleti Doğu Türkistan'da nükleer deneme yapar, ne yeşil barışçılar, ne yeşiller, ne nükleer karşıtları görülmez ortalıkta! Yoksa Doğu Türkistan dünyada değil de uzayda mı? Hakikaten merak ederim bütün bu aymazlık karşsında!

2009 yılında Türkistanlı Uygurlara Han Çinlileri saldırıyor. Mesele nedir? Güya 6 Uygur işçi 2 Çinli kadına tasallut ediyor. Bunun üzerine Han Çinlileri Uygur Türklerine saldırıyor. Faşist Çin rejiminin  resmi açıklaması 2 Uygur Türkü’nün öldüğü şeklinde. Oysa yerel kaynaklar bunun çok daha fazla olduğunu belirtiyor. Olay nerede geçiyor sizce? Urumçi’de mi? Kaşgar, Turfan, Karamay, Gulca? Yarkent veya Hotan? Hiç birisi değil… Olayın geçtiği iddia edilen yer Urumçiye 4054 km uzakta güneyde bir yer; Çin’in Guangdong eyaletinin Shaoguan şehri. Ne alaka diyebilirsiniz; ama devlet eliyle terör illaki Gazze’de olduğu gibi uçakları yada tankları üstünüze salmakla olmuyor! Bazen yerel grupları örgütleyerek de olabiliyor. İleriki günlerde resmi ağızdan böyle bir tecavüz  olayının olmadığı, yalan haber olduğu  resmi olarak açıklanıyor. Bu olayların sonucunda Çin devletinin resmi açıklamalarına göre 197 kişinin öldüğü, 1721 kişinin yaralandığı yolunda açıklama yapılırken Dünya Uygur Kongresi ölenlerin sayısının bin hatta 3 bin civarında olduğu, pek çok Uygur Türkünün devlet eliyle bilinmeyen bir yere götürüldüğü ve akibetlerinin meçhul olduğunu açıklıyor. Peki bütün bu olaylar yaşanırken, medeni (!) batı ne yaptı sizce? Söyleyeyim; derin endişe duydular efendim!

Kahire’de Rabia meydanında Ehvan-ı Müslimin (Müslüman kardeşler) hareketinin liderlerinden Muhammed Biltaci’nin kızı Esma Mısır ordusu tarafından öldürülünce ülkemizde ve  pek çok İslam ülkesinde  dört parmaklı vatandaşlar El Sisi ve darbeci yönetimi protesto etmişlerdi. Bakıyorum Doğu Türkistan ve Uygurlar konusunda bırakın dört parmağı, serçe parmağını oynatan yok ortalıkta! Ne anlı şanlı İKÖ (İslam Konferansı Örgütü), ne Arap Birliği, ne Birleşmiş Milletlerdeki Müslüman misyondan tık yok! Sahi bunların parmakları mı koptu acaba?

Son sözü halk ozanı Arif Şirin'e bırakıyorum;

Konuşsana Müslüman,
Hiç sesin duyulmuyor!
Yoksa Türkmen Türk diye,
Ümmet mi sayılmıyor?

TÜRK AMERİKAN İLİŞKİLERİ -2-

(İstiklal Harbinde Türk Amerikan İlişkileri)

1919-1922

            Dizi yazımızın ilkinde Osmanlı-Amerikan ilişkilerine değinmiş, 1795-1919 yılları arasında iki devletin ekonomik, askeri ve siyasi ilişkilerini irdelemiştik.

Birinci paylaşım savaşında her ne kadar Osmanlı ve ABD birbirine resmen savaş ilan etmemiş olsalar da fiilen harp etmişlerdir. ABD’nin Osmanlı’ya resmen savaş ilan etmemesinde çok ince bir ayrıntı vardır aslında; misyoner okulları vasıtası ile Protestanlaştırdığı ve Anadolu’da maşası olacak Ermeniler ile misyonerlerinin başına bir akıbet gelmesini istememesi! Sadece ABD vatandaşı olup Osmanlı Devletine geri gelen Ermeni sayısı 70 bin kişidir ki, ABD’nin neden böyle davrandığını açıklamaya yeterlidir. [1] ABD çok sinsi bir şekilde hareket etmiş, Osmanlı’ya doğrudan harp ilan etmemesine rağmen Çanakkale muharebelerinde itilaf devletlerine mühimmat ve lojistik destek sağlamıştır!

Ne kadar garip değil mi? Yüz yıl önceki Amerikan politikası bu gün aynı coğrafyada aynı şekilde devam etmektedir!

Osmanlı 30 Ekim 1918 de Limni adasının Mondros limanında Agamemnon zırhlısında ateşkesi imzalarken Türk Milleti tarihinin en zor dönemecine girmiş bulunuyordu. Ateşkesin hemen arkasından ortaya çıkan durumda Türk Milleti tam bir yol ayrımına gelmişti. Ya sessizce kaderine boyun eğecek; bu coğrafyadan silinip gidecek,  ya da küllerinden tekrar doğacaktı! Çünkü mevcut durum üçüncü bir yolu imkânsız kılmaktaydı.

Türkün son ve ebedi başbuğu Gazi Mustafa Kemal yanındaki birkaç maceracı [!] Türk subayı ve münevveri ile beraber Türk Milli Kurtuluş Harbinin ilk fitilini ateşlerken Türk Milletinin varlığı için sözüm ona İstanbul aydınları[!] kurtuluşu işgalcilerin ve onların işbirlikçilerinin insafında görmekteydiler. Bir kısmı tamamıyla İngiliz idaresine girmeyi savunurken, bir kısmı Amerikan mandacılığını savunmaktaydı. Oysa Türk milletinin kendi iradesinin haricindeki her türlü idare şekli bu milletin hem yapısına aykırı, hem de kendi yok oluşunun nedeniydi! Hoş mandasına girilmek istenenlerinde derdi bu değimliydi? Türkleri Anadolu coğrafyasından söküp atmak, Asya’nın steplerine sürmek değimliydi? [2]

18 Ocak 1919 da açılan ve fasılalarla devam eden Paris Barış Konferansında İngiliz Başbakanı Llyod George Amerika Birleşik Devletlerinin Osmanlı üzerinde manda üstlenmesi gerektiği konusunda bir teklif ortaya atar. Diğer devletlerinde konuyu desteklemeleri, ardından boğazların ve Ermenistan konusunun da aynı teklifin içine katılması ABD başkanının hem kafasını karıştıracak, hem de yıllardır hayali olan Doğu Anadolu’da Ermenistan kurulması için bir fırsat olacaktır. Oysa Llyod George’un amacı çok farklıdır; hem Bolşevik devriminin önüne set çekmek, hem de güneydeki sömürgelerinin petrol yataklarını Amerikan mandası vasıtasıyla koruma altına almak istemektedir!

Wilson beklediği fırsatın doğduğuna inanmaktadır ve bunun için Amerikan kamuoyunun hazırlanması gerekmektedir. Bu sebeple Yakındoğu’daki mandalar konusunu incelemek üzere “King Crane Komisyonu” adı verilen heyeti bu bölgeye gönderir. Bu heyet ABD delegasyonundan Henry Churchill King ve Charles Richard Crane’den oluşmaktadır. [3] Haziran 1919’da İstanbul’a gelen ve “Türkiye Mandaları Komisyonu Amerika Şubesi” olarak tanımlanan bu komisyon, bazı Türk yetkililerle de  görüşerek, hazırladıkları raporu Wilson’a ve müttefiklerine sunmuşlardır. Komisyonun verdiği raporda kısaca özetlemek gerekirse; Kilikya, Ermeni mandasına bırakılacak toprakların dışında kalmalı, Anadolu'ya dahil edilmelidir. Anadolu'dan ayrı, manda altında bir İstanbul Hükümeti kurulmalıdır. Anadolu için ayrı bir manda düşünülmelidir. Yunanlara Anadolu'da toprak verilmelidir. İstanbul, Anadolu ve Ermeni hükümetleri, aynı manda altında toplanmalıdır. ABD, söz konusu yerlerde manda yönetimini kabul etmelidir. [4]

 Görüldüğü gibi ABD’nin ve onun Profesör başkanı Wilson’un Türk milletine karşı niyetleri hiçte dostane değildir! Bu komisyonun hazırladığı rapor İngiliz ve Fransızlar arasındaki anlaşmazlık nedeniyle dikkate alınmayacak ve üç yıl sonra kamuoyuna açıklanacaktır.

Gazi Mustafa Kemal Samsuna çıktıktan sonra ABD başkanı Woodrow Wilson özel temsilcisi General James Gutrihe Harbord başkanlığında bir başka  çalışma grubunu Anadolu’ya gönderiyordu. Asıl amacı Anadolu’da kurulacak bir Ermeni devleti ile Filistin’de oluşturulacak Yahudi devletinin fizibilite raporunu hazırlamak olan bu grubun yaptığı çalışmalar ayrıntılı olarak Wilson’a sunuluyor, bu şartlarda Anadolu’da bir Ermeni devletinin kurulmasının zor olduğu belirtiliyordu! [5] Buna rağmen ABD başkanı Woodrow Wilson doğu Anadolu’da kurulacak bir Ermenistan sevdasından vazgeçemiyordu! Bütün bunların ardından ABD senatosunun Versay anlaşmasını ve Milletler Cemiyeti Paktını 19 Kasım 1919 da ret etmesi Amerikan Mandasının daha başlamadan hayal olması anlamına geliyordu.

Amerikan yönetimi her ne kadar manda konusunda Senatoyu ikna edememişse de, 15 Mayıs 1919 da İzmir’e çıkan Yunan işgal gücüne İngiliz ve Fransız gemileri ile birlikte USS Arizona muhribi ile birlikte 3 Amerikan savaş gemisi eskortluk ediyordu![6]

Sevrés Anlaşması; (Amerikan senatosu ret etmiş olmasına karşın) Türkiye ve Ermenistan arasındaki sınır mevzusunu ABD başkanı Wilson’u hakem tayin  etmiş, Wilson hazırladığı Türk Ermeni sınırını Milletler Cemiyetine Kasım 1920 itibariyle sunduğu sırada  Kazım Karabekir Paşa emrindeki Türk Kolordusu  Ermenistan’a giriyor, Ermenistan’da duruma hakim olan  Bolşevik Ermenilerle Aralık 1920 de Gümrü Antlaşması imzalanıyordu. Bu suretle, Wilson’ın “Ermenistan sınırları” haritası tam bir fiyasko haline geliyordu ve bu sebepten de İngiltere, Wilson’dan bu haritanın açıklanmamasını istemiştir. Wilson’ın “Ermenistan Macerası” da bu şekilde sonuçlanıyordu.

           

            ABD Türk Kurtuluş Savaşında doğrudan müdahil olmamasına rağmen Ermeni ve Rum çetecileri lojistik olarak desteklemekten geri durmuyordu. Görünende Amerikan ticaret kolonizasyonunu koruma amaçlı olarak hem İstanbul’da, hem de Trabzon ve Samsun limanlarında Amerikan donanmasına ait gemiler bulunduruluyordu. Amerika Osmanlı’dan ve dolayısı ile Anadolu’dan kendi namına toprak istememişti ama, geniş ticari imkanlar, yıllar boyu kurduğu misyoner okulları ve bizzat kendisinin ortaya çıkarıp Osmanlı’nın ve dolayısıyla TBMM’nin başına dert ettiği Ermeniler yüzünden Anadolu coğrafyasından kopamıyordu.[7] Aralık 1918 de diplomat Lewis Heck İstanbul’daki Amerikan diplomatik misyonuna  atanıyor, ardından Amiral Mark Lambert Bristol Amerikan Yüksek Komiseri  [High Commissioner]  olarak 24 Ocak 1919 da İstanbul’a geliyor, 28 Ocak 1919 da forsunu çektiği Scorpion yatı Dolmabahçenin karşısına demirliyordu![8]

            Amerikalılar, müttefikleri TBMM orduları ile savaşırken, Anadolu ile ticaret yapmanın yollarını arıyorlardı. Öyleki bu dönemde Anadolu’da bulunan en kolay ticaret malları hep Amerikan menşeli mallardı![9] Burada ister istemez aklımıza meşhur bir tanımlama gelmekte; İngiltere’nin dostları yoktur, İngiltere’nin düşmanları da yoktur; İngiltere’nin çıkarları vardır! Tam Amerika Birleşik devletlerine uyar bir söz!

            ABD ekonomik çıkarlarını koruma adı altında Türk karasularından donanmasını eksik etmiyordu. Özellikle Pontus Rumlarına yaptıkları yardımlar had safhaya ulaştığı için  TBMM hükümeti 1920 yılı sonlarında, siyasi faaliyetlerde bulunduğu iddiasıyla Amerikan Yakındogu Yardım Kurumu Komisyon Baskanı Albay J. F.Combs’u Samsun’da tutuklatmıştır. Tabii bu durum ABD ve onun İstanbul'da bulunan yüksek komiseri Amiral Bristol'ü rahatsız etmekte ve TBMM hükümeti protesto edilmektedir. [10]

            1921 yılında göreve gelen Cumhuriyetçi partiden Warren Gamaliel Harding,  Monreo Doktrinine sadık kalınacağını açıklar.ABD birden tekrar eski kabuğuna çekilmiştir. ABD'nin bu tutumu İngiltere Hükümetini çok rahatsız etmesine rağmen yapacak bir şeyi olmadığı gibi, Yunanlılarla Anadolu macerasında yalnız kalmak Büyük Britanya İmparatorluğunun sonunu da getirmektedir. Çok ilginçtir, İngiliz Başbakanı David Lloyd George göre  Büyük Britanya İmparatorluğunun geleceği ABD'nin Manda yönetimini kabul etmesine bağlıdır, çünkü Anadolu'nun kaybedilmesi üzerinde güneş batmayan imparatorluğun sonu demektir!

            İnişli çıkışlı bir seyir izlemesine karşın İstiklal Harbimiz boyunca ABD ile TBMM arasındaki ilişkiler karşılıklı çıkar çerçevesinde seyretmiştir. Yani ABD;  Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti ile doğrudan diplomatik ilişkileri en alt seviyede tutarken, ticari ilişkilerini daima geliştirme yoluna gitmiştir. Doğrudan yada dolaylı olarak desteklediği Pontusçu Rumlar ile ayrılıkçı  Ermenileri el altından desteklerken TBMM hükümeti ile dengeli bir siyaset gütmüştür. Çünkü ABD için asıl öncelik, Amerikalı tüccarların kazancıdır ki; bu gün bile aynı siyasetini dünyanın her yerinde devam ettirmektedir!

            Yeri gelmişken burada bahsetmeden geçemeyeceğim bir husus vardır ki; Samsun ve Trabzon şehirlerinin Amerikan Donanmasına bağlı gemilerce bombardımanı mevzusudur:

            7 Haziran 1922 tarihinde Yunan Averoff ve Kılkış zırhlıları, panter sınıfı iki muhrip, iki yardımcı kruvazör ve dört küçük mayın tarayıcı gemisinden oluşan filo Samsun kentine saldırır. Samsun limanında bulunan Amerikan donanmasına ait 3 savaş gemisinin de [USS Sands, USS McFarland ve USS Sturtevant ] Yunan filosuyla birlikte Samsun'u bombaladıkları iddia edilse de, bombardıman öncesi ve sonrasında yaşananlar ve Samsun'daki Amerikalıların varlığı dikkate alındığında bu üç geminin Yunan filosuyla saldırmış olmaları çok zor bir ihtimaldir. Çünkü böyle bir saldırıyı bekleyen Samsun valisi ve TBMM hükümeti Samsun'da bulunan Amerikalıların tahliyesi taleplerini ret eder. Bunun en önemli nedeni Amerikalı ve diğer yabancı unsurların bir nevi emniyet sübabı gibi görülmelidir ki; bombardımanın sadece iki saat sürmesi ve Yunan zırhlılarının Sinop'a doğru çekilmeleri bu savımızı güçlendirmektedir. Yunan bombardımanı arkasından 8 Haziran'da şehirden ayrılan Amerikalılar Sands zırhlısı ile İstanbul'a götürülür. Amerikan yüksek komiseri Amiral Bristol Samsunda bulunan Amerikalıların tahliyesine izin vermediği için TBMM hükümetine protesto notası verir. Ne TBMM kayıtlarında, ne Türk Genelkurmay kayıtlarında Amerikalıların Samsun'u bombaladığı hakkında bir kayda rastlanmamıştır.

            Bu olaydan çok değil 11 ay önce, 12 ve 29 Temmuz 1921 günlerinde Samsun limanına girip, şehri bombalamak isteyen Yunan Gemileri Amerikan muhribince engellenmisti.[11]

            Türk ordularının İzmir'i Yunan işgalinden kurtarmalarının ardından ortaya çıkan yeni duruma bakıldığında ABD'nin sadece kendi ticari kaygılarını ön planda tuttuğunu görmekteyiz. Yazımızın üçüncü bölümünde Atatürk Dönemi Türk Amerikan ilişkilerini ele alacağız.

KAYNAKÇA:

1-ÇİÇEK Kemal, Ermenilerin Zorunlu Göçü [1915-1917] TTK Yayınları 2012

2-ABD Senato Dış İlişkiler Komitesi başkanı Henry Cabot Lodge “Türkler uygarlığın baş belasıdır!” 20 Ağustos 1920 Sévres

3-Seçil Akgün, “Kurtuluş Savaşı Başlangıcında Türk-Ermeni İlişkilerinde A.B.D’nin rolü”, Atatürk     Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları,s.336.

4-David Fromkin, Barışa Son Veren Barış' [Sabah Kitapları, İstanbul],S. 395

5-Harbord, James G., Ermenistan Amerikan Askeri Misyonu Raporu , [Government Printing Office 1920], 7.

6- Salahi R.Sonyel, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika I,Ankara 1973

7-Akdes N. Kurat, Türk-Amerikan _liskilerine Kısa Bir Bakıs, Ankara 1959, s.42

8-Afif Büyüktugrul, istiklal Savasında Yabancı Donanması, Ankara 1975, s. 90

9-Emre Adıgüzel, Komintern Belgelerinde Türkiye Kurtulus Savası, Kaynak Yayınları 1985, s. 68

10-Doğanay Rahmi  “İstiklal Harbinde samsun’daki Amerikan Filosu”, Geçmişten Geleceğe Samsun, Samsun 2006, [163-174].

11-Orhan Celalaettin Askerlik Hatıralarım İstanbul 1982 S.136

TÜRK AMERİKAN İLİŞKİLERİ -1-

(1795-1919 Osmanlı Amerikan İlişkileri)

Ülkemiz bir seçim daha geçirdi. Hayırlı olsun. Halkın oyları her ne kadar sayısal olarak tam tecelli etmese de söylenecek çok bir şey yok. Artık bundan sonraki günlere bakmak gerekiyor.

Seçimin sonuçlanmasından, daha doğrusu kesin sonuçlar bile alınmadan ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Jeff Rathke, yeni kurulacak hükümetle yakın işbirliğini sürdürecekleri mesajını verdi. Hadi Bismillah!  Daha sonuçlar kesinleşmemiş sözcü der ki; “ABD yeni seçilmiş parlamento ve gelecek hükümetle çalışmayı sabırsızlıkla bekliyor. Dost ve NATO müttefiki olarak yakın siyasi, ekonomik ve güvenlik işbirliğine yönelik taahhütlerimiz sürüyor.”  Bu ne demektir diye soranlara şunu hatırlatmakta yarar görüyorum; ABD Türkiye’de kim iktidar olursa olsun, kim hükümet kurarsa kursun, “Bizimle çalışmak zorundadır.” demekte! Tıpkı 1946 sonrası kurulan hükümetler, tıpkı 1960 darbesini yapanlar ve 1980 yılında “Demokrasiyi Koruma” görevini ifa edenler gibi…

Peki hiç merak ettiniz mi, nereden gelir bu Amerika’nın Türkiye aşkı? Pek çok hükümetler değişmesine, pek çok demokrasi sektelerine rağmen neden Amerika Birleşik Devletleri Türkiye’den vazgeçemez? Bu tutkulu aşkın nedeni nedir? Hiç düşündünüz mü? Sizlere dilim döndüğünce anlatmaya çalışayım efendim.

ABD 4 Temmuz 1776 da bağımsızlığını ilan ettikten sonra daima kendi iç işleri ile uğraşmış, kıta Amerikasında genişlemenin yollarını aramıştır. Bu nedenle başka bir  devletin iç işlerine bırakın karışmayı, kendi iç karışıklıkları nedeniyle epey zor günler geçirmiştir Birleşik Devletler. ABD Avrupa ile ticari ilişkilere büyük önem vermektedir. Bu nedenle ABD için Akdeniz hayati öneme haizdir. Çünkü dünya ticareti için Akdeniz vazgeçilmez bir yerdir ve ABD ihraç malları olan Mısır ve Tuzlanmış Balık gibi ürünlerin en önemli alıcıları Akdeniz ülkeleridir.

1795 yılında Akdeniz’de dolaşan iki Amerikan ticaret gemisi Cezayir Dayısı (Cezayir Beylerbeyi) tarafından müsadere edilince ABD Cezayir Beylerbeyliği ile anlaşma imzalamak zorunda kalır. ABD tarihinde tek olan bu anlaşmanın en önemli tarafı; Birleşik Devletler hükümetinin Osmanlının bir eyaletine 20 yıl boyunca  her yıl 12 bin altın yada bunun karşılığı malzeme vermek suretiyle vergi vermesidir. (1)

1823 yılında ABD başkanı James Monroe meşhur Monroe Doktrinini ilan eder. Bu doktrin  ile ABD “Amerika Amerikalılarındır” mantığı ile hiç bir Avrupa ülkesinin siyasal kararlarına karışmayacağını (non intervention), ve Kabuğuna çekilme (isolation) ilkesi gereği hiç bir çatışmada taraf olmayacağını beyan eder. Bu doktrin sadece Avrupa’yı ilgilendirmemektedir. Aynı zamanda o günün Osmanlı İmparatorluğunu da yakından alakadar etmektedir.

Osmanlı ve ABD arasındaki ilişkiler ABD’nin talebi olmasına rağmen belli bir süre İngiliz konsoloslukları vasıtasıyla devam etmiştir. Ancak 1811 yılında İzmir vilayetinde kurulan ve başkanlığını David Offley’in yaptığı Amerikan Ticaret Evi sanki bir konsolosluk gibi faaliyet göstermiş, Offley 1811 yılında ABD tarafından Osmanlı ülkesine Ticaret temsilcisi sıfatı ile atanmış ve bir konsolosun yaptığı tüm işleri yapmıştır. Offley’in resmi görevi Osmanlı devleti tarafından 1823 yılında tanınmıştır.

7 Mayıs 1830 da  Osmanlı Devleti, ABD ile Seyr-i Sefâin ticaret antlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşma ile ABD Osmanlı ülkesinde dilediği yere konsolosluk açma yetkisine kavuşmuştur. (2) Görünende iki devlet arasındaki ticari ve siyasi ilişkilerin geliştirilmesi gibi bir anlam taşıyan bu ilk anlaşma, aslında ABD’li tüccarlara “en ziyade müsaadeye mahzar millet”  (the most favored nation) statüsü vermektedir.(3) Amerikalılar bu anlaşmayı kendi lehlerine fevkalade bir şekilde kullanacaklardır. Öyle ki bir anda Osmanlı ülkesinde mantar misali Amerikalı misyoner okulları faaliyet göstermeye başlayacaktır. (4) Bu anlaşmanın arkasından ABD ile  13 Şubat 1862 tarihli Seyr-i Sefain ve Ticaret Anlaşması ve 11 Ağustos 1874’te imzalanan suçluların iadesi ve tabiiyet anlaşmaları imzalanacaktır. Osmanlı devleti imzaladığı anlaşmalar ile ABD vatandaşlarına diğer kapitülasyon hakkı tanıdığı devletlerin vatandaşlarına yaptığı ayrıcalığı aynı ile tanımıştır. Ancak burada çok ince bir ayrıntı vardır; Osmanlı devleti ABD ile yaptığı ticari iş birliği anlaşmalarında gizli bir madde ile kendisine ABD tarafından maliyetine gemi verilmesi, Amerikalı mühendislerin İstanbul Tersanesinde gemi inşa etmesi istenmektedir. Her ne kadar Amerikan senatosunda  bu madde kabul edilmemişse ve Padişah 2 inci Mahmut  çok fena kızsa da, bu madde ABD hükümeti tarafından  fiilen gayrı resmi olarak hayata geçirilmiştir. (5)

Amerika ve Osmanlı Devleti arasındaki en önemli problem sadece  Amerikaya tanınan kapitülasyonlar değil, mantar misali açılan Amerikan Misyoner okulları ve bunların faaliyetleridir. 3 Kasım 1839 Gülhane Hatt-ı Şerif-i (Tanzimat fermanı) ve ardılı 18 Şubat 1856 Islâhat Hatt-ı Hümâyûn-û (Islahat fermanı) ile ABD misyonerlik faaliyetleri zirveye ulaşmıştır. Öyle  bir hal almıştır ki; 1845 yılında Osmanlı ülkesinde 34 misyoner, 12 misyoner yardımcısı, 7 okul, 135 öğrenci varken, bu rakam 1890 a gelindiğinde misyoner sayısı 177, misyoner yardımcısı 791, okul sayısı 813, öğrenci sayısı 16 bin 990 a ulaşmıştır! Ayrıca 117 kilise ve nüfusu 28667 kişilik  bir Protestan cemaati yaratmasını başarmışlardır. Osmanlı Maarif Nazırı Zühdü Paşanın yaptırdığı tahkikat sonucunda tespit edilebilen toplam 399 adet Protestan okulun büyük bir kısmı Amerikan Board adlı kuruma aitti ve bu okullardan sadece 51’inin ruhsatının bulunduğu anlaşılmıştır.(6)

Masum(!) misyoner okullarının Osmanlı ülkesindeki ayrılıkçı Ermeni ve Rumlara nasıl destek verdiği ayrı bir makale konusudur. Ancak şurası unutulmamalıdır ki; Amerikalılar Osmanlı ülkesine ellerinde çiçeklerle gelmediler! Özellikle ABD’de bulunan Ermenilerin yoğun lobi faaliyetleri neticesinde 1895 yılında ABD Senatosunda Ermeniler lehine kararlar alınmış, Osmanlı devleti alınan kararların dini nedenlerden olduğu gibi bir yanlış kanıya kapılmıştır. Oysa Amerikan misyonerleri azımsanmayacak bir Ermeni nüfusunu Protestan yapmışlar ve kişiler Ermeni nüfusun yoğun olduğu yerlerde Ermeni ulusunun bağımsızlığı için faaliyetlerine başlamışlardır.

Osmanlı – Amerikan ilişkilerinde 1913 yılının çok önemli bir yeri vardır. Çünkü bu yılda Amerikanın 28 inci başkanı Woodrow Wilson seçilmiş ve Osmanlı ile yakinen ilgilenmektedir. Kendisi siyaset bilimcisi bir akademisyen olan Wilson’a göre Osmanlı devleti yıkılacaktır ve bunun için İstanbul’a büyük elçi atamaya bile gerek yoktur! Wilson kurmaylarının  ısrarı ile Henry Morgenthau isimli bir işadamını büyükelçi atayacaktır. Henry Morgenthau pek çok Türk vatandaşının adını bile bilmediği, ancak Ermeni diasporasının neredeyse “taptığı” birisidir. Büyükelçi Morgenthau’nun Öyküsü (Ambassador Morgenthau’s Story) (7) isimli uyduruk ve yalanlarla dolu kitabın yayımcısı (8) olan Yahudi asıllı bu büyükelçi Osmanlının Almanya safında harbe girmesini engellemeye çalıştığı için Woodrow Wilson tarafından sert bir biçimde uyarılacaktır!

            Birinci paylaşım savaşında ABD her ne kadar Osmanlıya savaş ilan etmemişse de Çanakkale muharebelerinde itilaf devletlerine lojistik destek sağlamaktaydı. (9)

Wilson’un 18 Ocak 1918 de ilan ettiği meşhur prensiplerinde diğer ülkelerin toprak bütünlüğünün korunması özellikle istenirken, Osmanlı için yazılan 12 inci maddesi  Sykes Pickot anlaşmasının adeta tezahürüdür.(10)

İzmir’in işgali esnasında ABD USS Arizona ve üç tane savaş gemisiyle koruma sağladı.(11) İzmir’in işgali esnasında çekilen resimler Amerikalıların bu işgalin ne kadar da karşısında olduklarını görmek açısından çok önemlidir. Wilson prensipleri ile diğer devletlerin toprak bütünlüğünü savunan ABD, iş Osmanlıya gelince pek sessizleşmiştir.

ABD binlerce kilometre öteden Anadolu’ya turistik amaçla gelmemiştir. Hasta adamın mirasından pay kapmak amacıyla gelmiş, yüz yıllık projelerle Osmanlı coğrafyasında söz sahibi olabilmek için gayret göstermiştir. Osmanlı ile kurulan ilişkilerin temelinde Anadolu ve ön Asyanın kontrol edilme isteği yatmaktadır. Binlerce misyonerin milyonlarca dolarlık harcama yapmalarının altında bu istek yatmaktadır. Bu günkü Ermeni sorununun temelinde de Amerikan misyoner okullarının faaliyetleri yatmaktadır. Dün Amerikan yardım kuruluşları ile gelen misyonerler, bu gün vakıf yada fon adı altında ülkemize gelmektedirler.

             

Türk Milleti dostunu ve düşmanını çok iyi bilmek zorundadır. Yoksa akibeti Osmanlıdan çok farklı olmayacaktır. Yazımızın ikinci bölümünde Türk Milli Kurutuluş Harbinde ABD ve TBMM ilişkilerine etraflıca bakmaya çalışacağız.

Kudret Harmanda / edebiyatgazetesi

KAYNAKÇA                                   :

1-Mine EROL, “Amerika’nın Cezayir ile Olan İlişkileri (1785-1816)”, İ.Ü.E.F. Der., sayı:XXXII, s.689-705.

2-İhsan ILGAR, “İlk Türk-Amerikan Ticaret Antlaşması”, Hayat Tarih Mecmuası, c.2 (Ekim 1969), s.5.

3-İlknur POLAT, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Açılan Amerikan Okulları Üzerine Bir İnceleme, Belleten, C.LII, 1988, S.629.

4-KOCABAŞOĞLU, “Doğu Sorunu Çevresinde Amerikan Misyoner Faaliyetleri”, Tarihi Gelişmeler İçinde Türkiye’nin Sorunları Sempozyumu Dün-Bugün-Yarın, TTK yay., Ankara 1990, s.66.

5-Erhan, Ç., “1830 Osmanlı-Amerikan Antlaşması’nın Gizli Maddesi ve Sonuçları”, Belleten, C.62,No:234,  Ağustos 1998.

6-Amerikan Protestan Misyonerlerinin Ermeniler Arasındaki Faaliyetleri ve Bunun Osmanlı-Amerikan İlişkilerine Etkisi- Mithat Aydın sf.84-85

7-  Burton J. Hendrick  Ambassador Morgenthau’s Story -1918

8- Harry E. Barnes, Genesis of the World War (New York: Knopf, 1926), pp. 241-247: (kitap hayal ürünüdür! Makale)

9-Hulki Cevizoğlu 1919’un Şifresi (Gizli ABD İşgalinin Belge ve Fotoğrafları), Ceviz Kabuğu Yayınları, Aralık 2007, s.54

10-Encyclopedia Britannica Fifteenth Edition -Wilson’s Fourteen Points Maddesi

11-New York Times, Smyrna is taken away from Turkey, 17 Mayıs 1919